نیت

وَ ما أُمِرُوا إِلَّا لِیَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ حُنَفاءَ وَ یُقِیمُوا الصَّلاةَ وَ یُؤْتُوا الزَّکاةَ وَ ذلِکَ دِینُ الْقَیِّمَةِ(البینه5)در حالى که به آنها دستورى داده نشده بود جز اینکه خدا را پرستش کنند با کمال اخلاص، و از شرک به توحید باز گردند، نماز را برپا دارند، و زکات را ادا کنند، و این است آئین مستقیم و صحیح و پایدار 

نیت چیست؟ چرا در اسلام از اهمیت زیادی برخوردار است؟

از ویژگی برجسته ادیان توحیدی بخصوص اسلام ، این است که برای انسان در هر شغل ،کار ،زمان ،مکان وحالات دارای برنامه دقیق و منظم است . آن برنامه طوری طراحی شده که با نظام خلقت، هماهنگ و تضمین کننده سعادت انسان است به شرطی که با حنای الهی و انگیزه خدایی رنگ آمیزی شود و آن چیزی جز نیت پاک نیست . زیرا که حدیث شریفه " انما الاعمال باالنیات" فصل الخطاب و بهترین گواه بر این مطلب است .کشاورزی که با این چنین نیتی کار می کند ،کارگری که برای تامین معاش زندگی در سرما و گرم تلاش می کند ،دانشجوی که هدفش از درس و بحث به دست آوردن تخصص و رفع مشکلات مملکت و خدمت به خلق است و از طرف دیگر می خواهد سر بار جامعه نباشد، هر کدام با اضافه کردن چاشنی نیت و انگیزه الهی ، خود را شبانه روز و در بست می توانند غرق در عبادت کنند و سعادت دو جهان را تضمین کنند.

اری ، آدمی هر کاری را برای مقصدی انجام می دهد که جهت آن در فقه ، اخلاق ، عرفان وسایر علوم فرق می کند ولی روح همه آنان قربه الی الله است، به این دلیل نیت را جان عمل می نامند. 

نیت به طور کلی در فقه از دو رکن تشکیل شده است .1- چه چیزی می خواهد انجام دهد :نماز ،روزه ،حج و... مستحب یا واجب ، اداء یا قضا ، قصریا تمام ، نماز ظهر یا عصرو... 2-برای چه کسی می خواهد انجام دهد خداوند یا غیر خداوند ؛ اگر برای خداوند باشد عبادت صحیح است و اگربرای غیرخداوند باشد ریا و عبادت باطل می شود. لذا نیت امر قلبی است و لسان در ان دخلی ندارد، اگر نیت احتیاج به لفظ داشت حضرت علی علیه السلام در نماز (زکات) نمی داد هرچند اگر تحت لفظ بیاید مبطل نیست و اشکالی ندارد.و فرقی بین نماز و غیر ان مثل وضو ،غسل و روزه ...نیست.

نکات مهم

1-   واژه ای که با نیت در ذهن تداعی می کند کلمه «قربه الی الله» است.قربت از قرب گرفته شده آن یا 1-قرب زمانی است که می گویند :فلان راوی یا فلان عالم قریب عصر امام معصوم است2- یا قرب مکانی است که می گویند :بین ماموم و امام جماعت باید قریب هم باشد یعنی فاصله زیادی نباشد ،3- قرب نسبى. مثل ذِی الْقُرْبى‏ ‏ اما هرسه نسبت به خداوند مهال است چون خداوند جسم نیست . 4- قرب مقام و منزلت. مثل وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ. أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ واقعة: 10 و 11 این وجه خوبی است

اما بعضی از بزرگان آنچه در باره قرب الهی که در ادعیه آمده بر دو وجه می دانند:

اول: قرب به ذکر و وصال است، بیان مطلب این است هرگاه کسى متذکر خداوند باشد به مقدارى که متذکر هست نزدیک به خداوند عالم است ، هر قدر کسى که تذکر و توجه او به خداوند بیشتر باشد ، قرب ونزدیکی اش به خداوند بیشتر است از کسى که تذکر او کم تر است، و گاهی به مرتبه‌اى از دوام تذکر می رسید این منتهاى مرتب? کمال و غایت مرتب? سعادت است، لذا در دعاى کمیل امده «و هب لی الدوام فی الاتصال بخدمک و أدنو منک دنو المخلصین، أن تجعل أوقاتی فی اللیل و النهار بذکرک معموره و بخدمتک موصولة».

و معنى دوم: قرب صفات و کمال است، توضیح این که خداوند در نهایت مرتب? کمال و عزت است، و مبرى از تمام معایب است ، و بنده در نهایت مرتب? نقصان، و متصف است به صفات پست و طغیان، و لکن مأمور است به این که دفع نقایص از خود نماید، و مزین به صفات حسنه و خصال حمیده شود، چنانچه روایت است «تخلقوا بأخلاق اللّه». اگر اولی مراد باشد نماز باعث تقرب ونزدیکی بنده به خداوند است واگر دومی باشد بنده با انجام نماز خود را از صفات زشت و قبیح پاک می کندو به صفات حسنه الهی مزین می کند.‌

2-نیت به طورکلی به دو قسم تقسیم می شود :

اول :نیت مثبت که از آن به حسن نیت تعبیر می شود،آن یعنی اگر انگیزه و علت کار امری صحیح باشد و باعث قبولی ان عمل در پیشگاه خداوند باشد ، نیت مثبت می گویند که البته ان هم به شاخه های کوچکتری تقسیم می شودمثل :نیت در هدف که ان هم به اهداف میانی یا اهداف نهایی تقسیم می شود .

اهداف میانی یعنی هر کاری را انجام می دهیم اهداف از ان عمل قصد می کنیم مثلا درس می خوانیم تاهم با سواد شویم و هم از راه علم درآمدی کسب کنیم و موقیعت اجتماعی کسب کنیم ولی اهداف نهایی برای جلب رضایت خداوند است به عنوان نمونه به قصد زیارت امام رضا علیه السلام به مشهد سفر می کنیم هدف و نیت نهایی زیارت است ولی در بین راه از دیدنهایی سفر وشمال هم استفاده می کنیم .

دوم :نیت منفی که از آن به سوء نیت تعبیر می شود وآن انگیزه انجام عمل کار غیر خدایی مثل ریا یا منافع شخصی است و باعث فساد عمل می شود. آن هم یا سوء نیت در هدف است که؛ افراد نماز یا هر عبادتی انجام دهندجلب توجه مردم به خود است تا از این راه به برخی مقاصد پوچ دنیوی برسند. یا سوء در عمل است : تاریخ اعمال و رفتار زیادی از انسانها در حافظه خود سراغ دارد که انها جرم های سنگینی مرتکب شدند ولی به خیال خام خود کارشان ، پسندیده ومورد رضایت خداوند است به عنوان نمونه در حادثه کربلا عده ای می خواستند با کشتن جگرگوشه پیامبر ص به بهشت بروند امروز هم وهابیت با کشتن شیعیان بهشت خداوند را خریداری می کنند وبهای بهشت را کشتن سه نفر شیعه می داند !!!

نکته سوم: ازآنجایی که نیت رکن عبادت محسوب می شود و چه سهوا و چه عمدا فراموش شود باعث بطلان عبادات می شود وجان و روح تمام فعالیت ها انسان موحد را تشکیل می دهد هر چه نیت پاکتر باشد تاثیر آن بر روح چند برابر می شود؛که آن را می توان، با توان ریاضی مقایسه کرد یعنی یک عمل مشخص که از چند نفر سر می زد بستگی به نیت واخلاص آنان دارد، هراخلاص بیشتر باشد عمل به طور تصاعدی بالا می رود مثلا خیلی در راه اسلام مخلصانه جنگیدند ولی اخلاص حضرت علی علیه السلام است که یک ضربت او از عبادت انس و جن بالاتر می شود.